آزمایش eGFR چیست؟ + تفسیر دقیق و رنج نرمال eGFR خون (2026)

مفهوم eGFR در برگه آزمایش خون چیست؟

آزمایش eGFR با تمرکز بر عملکرد کلیه‌ها، به بررسی یکی از مهم‌ترین ارگان‌های حیاتی بدن می‌پردازد. کلیه‌ها اندام‌هایی هستند که شبانه‌روز بدون توقف کار می‌کنند تا خون را تصفیه کنند و مواد زائد را از بدن خارج نمایند. هرگونه اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند در کوتاه‌مدت و بلندمدت، آسیب‌ها و عوارض جدی و گاه جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. در پزشکی مدرن، دیگر صرفاً به «وجود بیماری» توجه نمی‌شود، بلکه تمرکز اصلی پزشکان بر تشخیص زودهنگام، پیش‌بینی خطر و پیشگیری از بروز آسیب‌های جدی است.

اگر به‌تازگی آزمایش خون داده‌اید و در برگه آزمایش با عددی به نام eGFR روبه‌رو شده‌اید، یا پزشک شما این اصطلاح را به کار برده است، کاملاً طبیعی است که دچار سردرگمی شوید. این مقاله دقیقاً برای شما نوشته شده است.

در این راهنمای جامع از آزمایشگاه رایان، تنها به تفسیر یک عدد اکتفا نمی‌کنیم. با تکیه بر آخرین الگوریتم‌های تشخیصی، استانداردهای جهانی و دستورالعملهای منتشرشده در سال ۲۰۲۵، عملکرد کلیه‌ها را به زبان ساده اما کاملاً علمی بررسی می‌کنیم. هدف ما این است که در پایان مقاله، دقیقاً بدانید eGFR چیست، چه چیزی را نشان می‌دهد و چگونه باید آن را تفسیر کرد.

آزمایش eGFR چیست؟

اولین سؤال اغلب افراد این است: آزمایش eGFR چیست و چرا پزشکان تا این حد به آن اهمیت می‌دهند؟

eGFR مخفف عبارت Estimated Glomerular Filtration Rate است که به فارسی «نرخ فیلتراسیون گلومرولی تخمینی» گفته می‌شود. این عدد نشان می‌دهد که کلیه‌های شما در هر دقیقه، چه مقدار خون را از مواد زائد و سموم پاک‌سازی می‌کنند.

در گذشته، پزشکان بیشتر به عدد کراتینین خون توجه می‌کردند. اما تحقیقات گسترده در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ نشان داد که کراتینین به‌تنهایی شاخص دقیقی نیست. دلیل این موضوع ساده است: کراتینین تحت تأثیر عواملی مثل توده عضلانی، نوع تغذیه، فعالیت بدنی و حتی سن قرار می‌گیرد.

آزمایش eGFR یک عدد ساده نیست. در واقع، نتیجه یک محاسبه ریاضی دقیق است که چندین فاکتور مهم را هم‌زمان در نظر می‌گیرد. این فاکتورها شامل سن، جنسیت و در روش‌های جدیدتر، سطح ماده‌ای به نام سیستاتین C هستند. استفاده از این متغیرها باعث می‌شود خطای ناشی از تفاوت حجم عضلات به حداقل برسد.

به زبان ساده، eGFR به شما می‌گوید کارخانه تصفیه خون بدن‌تان با چه ظرفیتی در حال کار است.

eGFR در آزمایش خون چیست؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند eGFR مستقیماً در خون اندازه‌گیری می‌شود. اما واقعیت چیز دیگری است. پس دقیقاً eGFR در آزمایش خون چیست؟

وقتی شما آزمایش خون می‌دهید، آزمایشگاه مقدار کراتینین سرم و در برخی موارد سیستاتین C را اندازه‌گیری می‌کند. سپس با استفاده از فرمول‌های استاندارد و پیشرفته، عدد eGFR محاسبه و گزارش می‌شود.

در خون همه ما مواد زائدی وجود دارد که باید از بدن دفع شوند. این کار بر عهده ساختارهای بسیار ریز کلیه به نام گلومرول‌ها است. eGFR نشان می‌دهد این فیلترهای میکروسکوپی با چه سرعتی مواد زائد را از خون جدا کرده و به ادرار منتقل می‌کنند.

در استانداردهای پزشکی سال ۲۰۲۵، eGFR دیگر فقط یک عدد ثابت و یکبار اندازه‌گیری شده نیست. پزشکان اکنون آن را به‌عنوان یک "بیومارکر پویا" در نظر می‌گیرند. به این معنی که تغییرات eGFR در طول زمان اهمیت بیشتری پیدا کرده است و می‌تواند نشان‌دهنده روند پیشرفت یا بهبود عملکرد کلیه‌ها باشد.

نکته مهم پزشکی

اگر eGFR فقط بر اساس سطح کراتینین خون محاسبه شود و نتایج آن مشکوک به نظر برسد، پزشک موظف است آزمایش تأییدی دیگری به نام سیستاتین Cystatin C را درخواست کند. این آزمایش به‌ویژه زمانی مهم است که نتایج eGFR با وضعیت بالینی بیمار همخوانی نداشته باشد.

فرمول محاسبه eGFR در بزرگسالان

دقت عدد eGFR کاملاً به فرمولی بستگی دارد که برای محاسبه آن استفاده می‌شود. تا پیش از سال ۲۰۲۱، بسیاری از فرمول‌ها شامل فاکتور نژاد بودند که انتقادات زیادی به همراه داشت. در سال ۲۰۲۵، فرمول CKD-EPI ۲۰۲۱ (بدون در نظر گرفتن نژاد) به‌عنوان استاندارد جهانی پذیرفته شده است.

فرمول به شکل زیر نوشته می‌شود:

eGFR = 142 × min(Scr/κ,1)^α × max(Scr/κ,1)^(-1.200) × 0.9938^Age × 1.012 (در صورت زن بودن)

در این فرمول:

• Scr: کراتینین سرم
• κ: ضریب تعدیل (۰٫۷ برای زنان و ۰٫۹ برای مردان)
• α: ضریب شدت (۰٫۳۲۹- برای زنان و ۰٫۴۱۱- برای مردان)

اهمیت این فرمول در این است که اثر سن را به‌طور واقعی در نظر می‌گیرد. با افزایش سن، کاهش تدریجی eGFR کاملاً طبیعی است. بنابراین عددی که برای یک فرد ۲۰ ساله نگران‌کننده محسوب می‌شود، ممکن است برای یک فرد ۸۰ ساله طبیعی باشد.

مقدار نرمال eGFR چقدر است؟

یکی از پرتکرارترین پرسش‌ها این است: مقدار نرمال eGFR باید چقدر باشد؟

به‌طور کلی، در بزرگسالان جوان، عدد eGFR بالای ۹۰ نشان‌دهنده عملکرد طبیعی کلیه‌هاست. اما در پزشکی جدید، فقط به یک عدد توجه نمی‌شود. اهمیت اصلی در تغییرات این عدد در طول زمان است. پزشکان حالا پیوسته eGFR را بررسی می‌کنند تا بتوانند روند سلامت کلیه‌ها را بهتر درک کرده و از بروز مشکلات کلیوی جلوگیری کنند.

• eGFR بالای ۹۰: عملکرد طبیعی کلیه (در صورت نبود علائم دیگر مثل دفع پروتئین)؛
• eGFR بین ۶۰ تا ۸۹: کاهش خفیف عملکرد که لزوماً بیماری محسوب نمی‌شود؛
• eGFR زیر ۶۰: زنگ هشدار جدی؛ اگر بیش از ۳ ماه ادامه داشته باشد، بیماری مزمن کلیه مطرح می‌شود.

رنج نرمال eGFR بر اساس سن

برای تفسیر درست نتیجه آزمایش، باید سن را در نظر گرفت. کلیه‌ها نیز مانند سایر اعضای بدن با افزایش سن دچار تغییر می‌شوند.

نکته حیاتی: اگر ۶۵ سال دارید و eGFR شما ۶۸ است، معمولاً جای نگرانی ندارد. اما اگر ۳۰ سال دارید و همین عدد ثبت شده است، بررسی فوری لازم است.

پایین بودن eGFR در آزمایش خون

شایع‌ترین مشکل، پایین بودن eGFR است. این وضعیت یعنی کلیه‌ها با سرعت کمتری خون را تصفیه می‌کنند. در پزشکی نفرولوژی، این کاهش عملکرد به پنج مرحله تقسیم می‌شود:

• مرحله ۱: آسیب کلیوی با eGFR طبیعی
• مرحله ۲: کاهش خفیف عملکرد
• مرحله ۳a: کاهش خفیف تا متوسط
• مرحله ۳b: کاهش متوسط تا شدید
• مرحله ۴: کاهش شدید
• مرحله ۵: نارسایی کلیه

علت پایین بودن eGFR در خون

دلایل متعددی می‌توانند باعث کاهش eGFR و در نتیجه کاهش عملکرد کلیه‌ها شوند. برخی از این دلایل شامل بیماری‌هایی هستند که تأثیر مستقیم بر عملکرد کلیه‌ها دارند یا عواملی که می‌توانند باعث آسیب به ساختار کلیه‌ها شوند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این دلایل اشاره می‌کنیم:

دیابت

یکی از اصلی‌ترین عواملی که می‌تواند باعث کاهش eGFR و آسیب به کلیه‌ها شود، دیابت است. این بیماری موجب افزایش سطح قند خون می‌شود که در طول زمان می‌تواند به رگ‌های خونی و فیلترهای کوچک در کلیه‌ها آسیب بزند.

فشار خون بالا

فشار خون بالا، یک عامل خطر مهم برای بیماری‌های کلیوی است. فشار خون زیاد به رگ‌های خونی کلیه‌ها آسیب می‌زند و باعث می‌شود که عملکرد این عضو حیاتی کاهش یابد.

التهاب گلومرول‌ها (گلومرولونفریت)

التهاب در قسمت‌های فیلترکننده کلیه‌ها، که به نام گلومرول شناخته می‌شوند، می‌تواند منجر به کاهش عملکرد کلیه‌ها شود.

مصرف طولانی‌مدت مسکن‌ها

مصرف طولانی‌مدت داروهایی مانند مسکن‌های ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند. نمونه‌های معروف این داروها شامل ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپیرین هستند.

کم‌آبی شدید

زمانی که بدن با کمبود آب مواجه می‌شود، عملکرد کلیه‌ها تحت فشار قرار می‌گیرد. کم‌آبی شدید می‌تواند باعث کاهش توانایی کلیه‌ها در تصفیه مواد زائد خون شود.

انسداد مسیر ادرار یا سنگ کلیه

هرگونه انسداد در مسیر ادرار، مانند وجود سنگ کلیه یا تنگی مجرای ادرار، می‌تواند به کلیه‌ها فشار وارد کند و باعث کاهش عملکرد آن‌ها شود.

پیشرفت‌های جدید در تشخیص علت کاهش eGFR

در سال ۲۰۲۵، استفاده از بیومارکرها و تست‌های ژنتیکی امکان تشخیص دقیق‌تر و ساده‌تر علت کاهش eGFR را فراهم کرده است. این پیشرفت‌ها نه‌تنها در تشخیص بیماری‌های کلیوی کمک‌کننده است، بلکه می‌تواند باعث بهبود روند درمان و کاهش خطر بروز نارسایی کلیه شود.

بالا بودن eGFR در آزمایش خون

عدد بسیار بالا هم همیشه نشانه سلامت نیست. بالا بودن eGFR ممکن است به دلیل هایپرفیلتراسیون باشد؛ یعنی کلیه بیش از حد طبیعی کار می‌کند. این حالت اغلب در مراحل اولیه دیابت، دوران بارداری یا رژیم‌های بسیار پرپروتئین دیده می‌شود.

توصیه‌های درمانی برای حفظ سلامت کلیه‌ها (استانداردهای 2026)

برای حفظ سلامت کلیه‌ها و جلوگیری از آسیب به آن‌ها، چند توصیه درمانی اصلی وجود دارد:

کنترل دقیق فشار خون

فشار خون بالا یکی از مهم‌ترین دلایل آسیب به کلیه‌هاست. کنترل فشار خون از اهمیت زیادی برخوردار است.

استفاده از داروهای محافظ کلیه مانند مهارکننده‌های SGLT۲

داروهایی مانند مهارکننده‌های SGLT۲ برای افرادی که دیابت دارند یا بیماری کلیوی در مراحل اولیه دارند، مفید هستند. هشدار مهم: داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شود.

رژیم غذایی گیاه‌محور

تغذیه سالم و گیاه‌محور یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راه‌ها برای محافظت از کلیه‌هاست.

مدیریت مصرف مایعات

مصرف مناسب مایعات برای عملکرد صحیح کلیه‌ها ضروری است. برای بیشتر افراد، نوشیدن حدود ۸ لیوان آب در روز توصیه می‌شود.

جمع‌بندی نهایی

آزمایش eGFR یکی از شاخص‌های مهم برای ارزیابی عملکرد کلیه‌هاست و نشان می‌دهد کلیه‌ها چقدر به‌خوبی کار می‌کنند. اگر eGFR شما خارج از محدوده نرمال باشد، نگران نباشید؛ این یک هشدار برای اصلاح سبک زندگی و پیشگیری از مشکلات جدی‌تر است.

مراجعه به آزمایشگاه رایان برای انجام آزمایش‌های دقیق و به‌روز می‌تواند به شما کمک کند تا وضعیت سلامت کلیه‌هایتان را به‌طور کامل بررسی کنید. انجام چکاپ‌های منظم کلیه‌ها، از جمله آزمایش eGFR، به شما این امکان را می‌دهد که هرگونه مشکل را در مراحل ابتدایی شناسایی کنید. همچنین، مشورت با پزشک متخصص کلیه پس از دریافت نتایج آزمایش بسیار ضروری است تا بتوانید برنامه درمانی مناسب و تغییرات لازم را بر اساس توصیه‌های علمی اتخاذ کنید.